Уг зохиол нь “Цайны тахилын тайлбар сайн номлолын чандманийн эрхи хэмээгдэх оршивой” хэмээх нэртэй, түвд хэлээр бичигдсэн байна.
Тахилын шүлэг нь:
1. Өөрийн үлэмжийн тэнгэр Дар эх бурханд мөргөсөн нь:
Удбал цэцгийн дэлбээ адил уужим дээд мэлмийгээр
Үргэлжид амьтаныг хайрт хүү мэтээр тольдох бөгөөд
Өвчин адын зовлонг хоцроолгүй арилган зохиогч
Үлэмж эх таны нигуурыг хагацалгүй сэтгэлдээ баримой.
2. Лам багшид мөргөсөн нь:
Айлдлаар эрхэм зарлигийн далайн төвд хүрээд
Увидасын сэтгэлчлэнхү эрхэт хааныг дөтөд аваад
Сайн оюун зөвшөөлөөр ертөнцийн үгүйрлийг арилгагч
Тэнцэх ханьсахын нөхөргүй ламын өлмийд сөгдөмүй
3. Лам багш Дар эх бурхан ялгалгүйд мөргөсөн нь:
Тэр мэт нигүүлсэлийн эрхээр болсон гэтэлгэгч эх лугаа
Ялгал үгүй дээд ламд бишрэн сөгдөөд
4. Зохиолыг эцэст хүргэхийг тангарагласан нь:
Дээдсүүдийн зарлигаас гарсан мэт
Цайн тахилын чандманийн эрхийг номлосугай
5. Цай хаанаас бий болсон тухай өгүүлсэн нь:
Үүнд цайн тахилын утгыг товч төдий өгүүлэхэд тэр ч I. Цайны түүхийг өгүүлэх, II. Зохиогчийн тухай өгүүлэх, III. Үгийн утгыг өгүүлэх лүгээ гурван болой. Анханд ч гурав бөгөөд Түвдэд гарсан ёс хийгээд Хятадад гарсан ёс ба түүний эрдэм болой.
I. Цайны түүхийг өгүүлэх нь:
6. Түвдэд гарсан ёс
Анхан нь урьд Түвдийн номын хааны овог угсааны нэг хаан халуун өвчин тусаж, эм заслын аль нь ч тус болсонгүй тул сэтгэл зовж, ордныхоо дээвэр дээр гараад сууж байтал нэгэн шувуу нэгэн модны навчийг зууж явсныгаа унагаасан нь хааны өвөр дээр унажээ. Хаан тэр навчийг усанд хийж буцалгасан чинь усны өнгө нь өөр болон хувирсанд хаан ихэд ууж үзтэл халуун өвчин нь арилжээ. Тэгээд хаан түшмэддээ энэхүү навч ургадаг модыг олж ир хэмээн тушаасан учир түшмэд нь зүг бүрт эрэл сурал болсоор Хятад оронд ургадаг цайны мод хэмээх мөн болохыг олж мэджээ.
Түүнээс эхлэн Түвд оронд цай гэгч бий болжээ. Энэтхэгт тэр үед цай буй болоогүй байсан бөгөөд тэр нь юугаар илэрч байна вэ гэвэл Жовуу Атиша гэгээн Энэтхэгээс Түвдэд ирээд анх Түвдийн Аарий нутагт заларсан бөгөөд тэр үед түүнд цай унд өргөн барьсанд Атиша гэгээн Түвдийн лам нараас “Энэ ундны нэр нь юу вэ” хэмээн асуухад “Үүнийг цай гэдэг, Түвдийн хуврагууд уудаг болой” хэмээн хариулжээ. Атиша гэгээн “Түвдийн хуврагуудын буянаар бүтсэн нэгэн бодис ажээ” хэмээн айлдсанаас илрэн харагдаж байна.
Мөн өөр нэг домог нь цай нь анх тэнгэрийн оронд, тэнгэрүүдийн ундаа байсан бөгөөд тэнгэрийн орны урт наст нэгэн шувуу цайны модны навч дэлбээг энэ дэлхийд хаясан нь Хятадын Дүнхуан хэмээх хааны хүүгийн дэргэд унажээ. Тэр ханхүү халуурч өвдөж байсан аж. Тэгээд тэр навчийг ханхүү зажилсан чинь халуун нь дарагдсан тул тэр навчтай хамт унасан үрийг газарт тарьснаар Хятад оронд цайны ургамал анх гарчээ гэж ярьцгаадаг.
7. Хятад оронд хэрхэн цай бий болсон тухай
Хоёрдугаар, Хятад оронд гарсан ёс нь, Хятадын хаадын дээд үе, Сэн – Хуан - Үди хэмээх хааны нагац Шин- Нүн хэмээх хаан, ард иргэдийнхээ бие махбодыг тамиржуулан сайжруулахыг хичээж, анагаан тэжээхүй ухааны олон номыг зохиожээ. Тэрээр цайг Жаа, Чаа, Шээ, Мин, Чон хэмээн таван өөр нэрээр нэрлэсэн бөгөөд цайны модны навч үрийг шинжлээд дээд, дунд, доод гэсэн гурван ангилалд оруулжээ. Тэндээс эхлэн Дэ-Үү хааныг хүртэл хүний биеийг тэжээх зорилго учир бүхий эм тангийн байдлаар хэрэглэж байснаас бус уух ундны ёсоор хэрэглэж байсангүй ажээ. Дэ -Үү хааны үед амьдарч асан Дэ-Үү-Гүн хэмээх нэгэн хүн цай архи зэрэг ундны тухай ялган бичсэн шастир “Эряа” хэмээх нэр бүхий нэгэн ном зохиосон байна. Мөн Шин-Лин хэмээх газрын У-Жи-Ца хэмээх нэгэн мэргэн хүн дээрх “Эряа” хэмээх номоор суурь болгож, цайны савыг хэрхэн хийж урлах тухай болон цайг хэрхэн буцалгах ёс, түүнийг хэрхэн уух журам зэргийг нарийвчлан ялгаж бичсэн гурван бүлэг номыг зохиосон нь эдүгээ болтол Хятадуудын дагаж мөрддөг заншил журамын ном болжээ. Тэр мэтээр цайны тухай өгүүлсэн Хятад ном маш их байдаг боловч энд үг олондохоос айж бичсэнгүй. Түвдэд цайг Жаа, Монгол оронд цайг цай хэмээн нэрлэдэг болсон нь ч мөнөөхөн Хятад хэлний жаа, чаа хэмээх үг тэр хэвээр шилжин ирснээс бус, Түвд болон Монгол хэлний уугуул үг бус болов уу хэмээн санана.
8. Цайны чадал эрдмийг өгүүлсэн нь:
Гурав дугаар түүний эрдмийг өгүүлэхэд Жову Атиша гэгээн Түвдийн Ерваа-Лхари Нямбуу-Гүлд суух цагт цайны тухай магтсан нь “Уухад ам хэлэнд хорлолгүй амгалан, ухаан санааг тодорхой болгодог, бие махбодыг тамиржуулдаг, Түвдийн тойдын буянаас мэндэлсэн амтат хятад цайг буцалгаж авчир” хэмээсэн хийгээд анхдугаар далай лам Гэндэнжамц гэгээн ч “Уухад бие эрхтэнд хорлолгүй, оюуныг тодруулж, билгүүнийг арвитгагч, улаан шар өнгөтэй, гаварын үнэр ханхалсан, зуун төрлийн амт амтагтсан, цай ундаа тэргүүтэн зүй зохист тахилаар тахина” хэмээсэн, мөн бас Хятадын ном шүнгээс “Уухад бие сэтгэлийг амраадаг, өнгө жавхааг нэмүүлэх бөгөөд биеийн тамирыг сэргээдэг гэх зэргээр магтжээ.
II. Зохиогчийн тухай өгүүлэх нь:
9. Энэхүү цайны тахил өргөх уншлага номыг зохиогч нь:
Хоёрдугаар түүнийг зохиогч нь, Бромдон Жалвийжунай гэгээний төрөл, Хутагт Жанрайсэг бурхан хүний дүрээр заларсан, Цаст Түвдийн орны итгэл болсон, ялгуусан Гэндэнжамц хэмээн олноо алдаршсан тэр мөн.
10. Хаана зохиосон нь:
Зохиосон газар орон нь Майдар бурханы орон Гандан Идгаачойнзэнтэй дүйцүүлж нэр өгсөн Балданбрайбүн номын их хийдийн амрах өргөө бага Гандан ордон хэмээх болмой.
11. Хэзээ зохиосон нь:
Хэзээ зохиосон нь, бүтээлийн дээд орон Гандан ордон түүнд Ялгуусан Гэндэнжамц тэрээр их богд Зонхава эцэг хөвгүүний нүүрийг бодитой үзсэн бөгөөд тэр цагт нар ч ургасан, Чоймзадбалжорлэгцог хэмээх нэгэн шавь бээр зуун амт төгссөн цагаан цайг өргөх цагт, тэр мэтийн шүтэн барилдлага сайтар чуулсан үед, цайны тахилын шүлэг үүнийг зохиосон нь үйлс түгэн дэлгэрч, Риво Гэндэнбийн номын аймаг өрнө зүгийн Заландараагаас дорно зүгийн Донхуан хаанд тултал түгэх болсон мөн болой.
Ш. Үгийн утгийг өгүүлэх нь:
12. Зорилго
Гуравдугаар үгийн утгыг өгүүлэхэд зоригдолын зэрэг хийгээд үгийн утга бодит болой. Анханд үндсэн үгийг бариж, тарнийн ёстой холбож өгүүлсэн, далдуур сударын ёстой холбож үзүүлсэн хоёр зүйл болно.
12. Тарнийн ёстой холбогдох нь:
Анхан нь Дэмчиг, Сандуй, Жигжэд гурав тэргүүтэй ядам алин болохын омогт оршсоорын агаараас “Удирдагч тэнсэлгүй ариун идээтийн хүвгүүн” гэх тэргүүтэн хоёр шүлгийг амандаа өгүүлэх лүгээ сацуу мөрийн зэргийн дамжлагын лам нар нийт, ялангуяа Жову эцэг хүвгүүнээс язгуурын лам хүртэл хийгээд бус бас дандарын дөрвөн аймгийн бурхадын чуулган тэргүүтэн тахилын орныг хоцроолгүй урин залаад, тэндээс “Ялгуусны ганц эцэг зөөлөн эгшигт” хэмээх тэргүүтэн хоёр мөрийн үед гэтэлгэгч Зөөлөн эгшигт лүгээ богд Зонхава хоёр өөрийн зүрхэнд бэлгэ билгийн садувагийн ёсоор оршсонд сүжиглээд урьдын тахилын орон нугууд түүнд шингэснээр бурхан бүгд хурсан чанартайд санана.
“Адистид нигүүлслийн үүлс тулалцаад” хэмээх тэргүүтний хоёр мөрийн үест цай тэр ямагт мөн чанартаа бэлгэ билгүүн мөн атал, байдал нь цувиралтгүйн рашаанд ургасан ёсонд адистидлаад, “Ганц эцэг, ганц эцэг Зөөлөн эгшигт” хэмээх тэргүүтний нэгэн шүлгийн үест зүрхэнд бясалгасан тахилын орон түүнийг тахиж буйг санах бөгөөд “Өөрийн бие бурханы мөн чанар ямагт” хэмээх тэргүүтний нэгэн шүлгийн үед өөрийн баруун зүүн гарыг гансар лүгсүр, ам тулга, цай түлшний зай хэмээн биширч өөрөө бурханд тодорсоны хэл гэрэл туяаны сувгаар удирдаад зооглосноор өөрийн зүрхний самади садувагийн мөн чанар бурхан бүгд хурсан мөн чанарт мөн агаад, байдал нь хөхөмдөг Хум үсэг түүний толгойд гурван үзүүрт гал бадарсны дунд цайны ундаа тэргүүтнийг цутгаснаар галын хэл ихэд дэлгэрснээс тахилын орон нугууд цувиралгүйн амгалангаар баясах бөгөөд цэнгэхэд санана. Түүгээр жишээд идээ ундаа бүгдэд төгс эдлэх ёс тэр мэтийг үйлдвэл бэтгэ хийгээд усан хаван тэргүүтэн үл гарах бөгөөд хороор үл дийлдэх ба үс цайх хийгээд атираа удаан болох тэргүүтэн ахуй үе ба эцэст тулсан тус эрдэм хязгааргүй болой.
13. Судрын ёстой холбогдох нь:
Хоёрдугаар бурханы егзүр бусаар зорих ёс нь анхдугаар шүлгийн үед Чадагч ялж төгс нөгчсөн бурханаас язгуурын ламыг хүртэл тахилын орон хэдий чинээ бүгдэд залбирал тавина. Би тэргүүтэн хамаг амьтдын үндсийг адистидлан соёрх хэмээн тахилын орон нугууд ерөнхийг тодруулан тодруулан талбих бөгөөд “Таван зуугийн оройн чимэг” хэмээх тэргүүтнээр Түвдийн цаст орны бүтээлийн шашинд зарлигийн ач үлэмж их Жову богд тэргүүтэн зарлиг увдистны дээд лам нар ба “Ялгуусны ганц эцэг” хэмээх тэргүүтнээр богд Зонхава тэргүүтэн төгс буянтын ёсны дээд лам нар шашинд агуу их үйлдвэр зохиосон лам нарыг тодруулан тависнаас “Ганц эцэг, ганц эцэг” хэмээх тэргүүтний нэгэн шүлгийн үед ялангуяа гэтэлгэгч Зөөлөн эгшигт өөрийн өмнө сууснаас ариун цайн ундааны дээж тахил үүнийг зооглон соёрх хэмээн зүрхний угаас тахилаа хэмээн санана. Энэ номын “Их амгалангийн рашаан” хэмээх хийгээд “Өөрийн бие бурханы лагшины мөн чанар ямагт” хэмээх үгийг бариад дан судрын ёсонд бодитой найруулах шалтгааны барилдлага бага болохноон ч ер судрын ёсны тахилыг өргөх ёс явдалд орохуй тэргүүтнээс гарсан хийгээд ялангуяа их Боди мөрийн зэргээс идээ ундааг үргэлжид үйлдэх хэрэгтэй учраас тэр цагт тэдгээрийн дээжийн тахилыг эс тасалбаас ч чуулган олныг төвөг багаар гүйцээх тул уснаас наашид алинд төгс эдлэхийн дээжээр ч зүрхний угаас тахиж үйлд хэмээн зарлигласанд шүтээд өөрийн эгэлийн үзэгдэл шуналаар тахилын орон нугуудыг тодруулан тавиад тахих ёс энэ шүнгийн хүчлэн үзүүлсэн утга болох болвуу хэмээн санаад зорилгын зэрэг товч хурааж тусад нь үйлдсэн мөн болой.
Тэр мэтээр үйлдвэл гороор бузардах ч бага болох болоод “Магтахад зохистойг магтсан магтаал”-аас “Та нь өглөгийн орон нугуудын дээд, ариун суудлыг зохиосон ариун мөн” хэмээн гарсан тул болой.
14. Цайн тахилын шүлгийн үгийн утга нь:
Хоёрдугаар үгийн утга бодитыг өгүүлэхэд анхны шүлэг нь голыг туурвихын урьд одуулах тахилын өгүүлэл хийгээд тахилын орон ерөнхий үзүүлэхийн шүн хоёрдугаар мөн бөгөөд утга нь их нигүүлсэхүй хийгээд ерөөл огоот төгссөний эрхээр номхотгогдхуун нугуудыг нирвааны тивд удирдан зохиохын учир удирдагч их чин зоригоор анханд бодийн дээдэд сэтгэл үүсгэхийн ёсын үүднээс бидний үзүүлэгч энэ лүгээ сацуу бөгөөд тэнсэхийн хань ертөнцийн орон энэ хийгээд сайн цагийн мянган бурханы дотор өөр үгүй учраас тэнсэлгүй, үзүүлэгч тэрээр олноор өргөгдсөн хааны үндэс Ариун идээт хааны хөвгүүнд мэндэлсэн учир ариун идээт хөвгүүн, үзүүлэгч түүний тааллын хөвгүүн болсон гурван цагийн ялгуусан бүгдийн айлдлын эзэн чанар хийгээд энэрэл нигүүлсэл ихийн эзэн чанар Зөөлөн эгшигт хийгээд Майдар ялагдашгүй итгэл бөгөөд эцэг хөвгүүн тэр гурваар жишсэн ялгуусан хөвгүүн лүгээ сэлт бүгдэд залбирал тавимой. Би тэргүүтэн хамаг амьтны үндсэнд хоёр түйтгэр арилах бөгөөд хоёр чуулган гүйцэхэд адистидлагтун хэмээн ерөөсөн нь удирдагч ханьцашгүй ариун идээтийн хөвгүүн, түүний хөвгүүн айлдал хийгээд энэрлийн эзэн, зөөлөн эгшигт хийгээд ялагдашгүй итгэлд залбирал тавина, адистидла хэмээхийн үгийн утга болой. Тэр ч залбирах хэмээх нь айлтгахын нэр бөгөөд талбих хэмээх нь өргөхийн нэр мөн бөгөөд үлгэрлэвэл Субуди бээр Ялж төгс нөгчсөнд өчсөнд Субуди бээр Ялж төгс нөгчсөнд залбирав хэмээх хийгээд хаанд өчив хэмээхийг хаанд залбирав хэмээх мэт хийгээд увьдасыг чихэнд талбихыг сонорт өргөх буй хэмээх мэт мөний тул. Таван зууны оройн чимэг хэмээх тэргүүтний утга нь бурханы шашин таван мянган жил орших хэмээн айлдсан бөгөөд таван мянгуул түүнд ч арван таван зуун жил байгаа учраас тэр мэт арван таван зуун жилийн дотор цаст Түвдэд шашныг баригч дээдэс хэдий чинээ заларсан бүгдийн оройн чимэг болсон нь судар тарнийн эрхэм зарлиг бүгдэд айлдал торолтгүй эрхшсэн Атиша буюу Атиша нь туйл болсон хэмээх мөн бөгөөд тэр мэт Атиша нь Ялгуусан цаглашгүй гэрэл итгэлийн тийн хувилгаан ч мөн бөгөөд алдар өөр самгарди хэлээр Дивамгара бөгөөд дивам нь зул хийгээд гара нь зохиолд орох тул Зулын зохиолт хийгээд түүний тааллын хөвгүүн ертөнцийн эрх хутагт жанрайсигийн хувилгаанд эш үзүүлэхийг олсон Бромдон ринбүчэ буюу эцэг хүвгүүн хоёрт бодитой сүжиглэсэн түүгээр жишээд ялгуусан Зонхавааг хүртэл мөрийн зэргийн лам хэдий чинээ буй бүгдийн таалал үндсэнд их амгаланг өгч үйлдэх цайны ундаа цувиралгүйн рашаанд адистидласан үүнийг тахилд өргөх болой, их энэрлийн үүднээс зооглон соёрх хэмээсэн нь таван зууны оройн чимэг хамгийг айлдагч, цаглашгүй гэрэлт итгэл зулын зохиол, жанрайсэг эрхэт ялгуусан Вром, цувиралгүй рашааны тахилыг болгоо хэмээсний утга болой. Ялгуусны эцэг тэрээр цөвийн цагийн номхотгогдхуунуудын үзэгдэлд гэлэнгийн ёсыг барьсан бөгөөд түүний байдалд хувираад мэндэлсэн орны үүднээс Зонхава хэмээн алдаршсан тэр ямагтаар голлосон тахилын оронд зохистой болой хэмээснээр тахилын бодис доордыг ч рашаанд адистидлаад тэр ч явдалд орохуйгаас эрдмийн орон дээд их нигүүлсэл нүгүүдээр надад энэрэн таалаад миний эдгээрийг таалан болгоо хэмээн айлдсан мэт өглөгийн орон дээд та нар бээр нигүүлслийн эрхээр буян хураахын оронд үүл тулцсан мэт огторгуйн орныг огоот дүүргэхийн ёсоор оршоод цувиралгүй их амгаланг дэлгэрүүлэн үйлдэхийн тухайд рашаанд адистидласан тахил үүгээр цэнгэн зохиогтун хэмээн залбирсан нь “Ялгуусны ганц эцэг зөөлөн эгшигт гэлэнгийн ёсыг барьсан Зонхава, адистид нигүүлслийн үүл тулснаас их амгалангийн рашаанаар цэнгэн зохио” хэмээсэн утга болой.
Ер Зөөлөн эгшигтийг ялгуусны эцэг хэмээн өгүүлэх учир нь урьд гэргийтэн нэгэн бээр бурханд бадар аягыг идээгээр дүүргээд өргөсөнд Зөөлөн цогт бээр Ялж төгс нөгчсөнд идээний дээжийг надад эс хайрлан зоогловол үйлдснийг эс хариулсан болно хэмээн айлтгасанд нөхөд нүгүүд бээр Зөөлөн цогт бээр Ялж төгс нөгчсөнд тус ямар мэт тушаасан буй хэмээн санасан даруй бурханы мутарт барьсан бадар аяга доод зүгийн ертөнцийн орон ганга мөрний хумхийн тоо далан хоёр нөгчсөний доор одсон бөгөөд тэндээс риди хувилгаантан нар эрэвч эс олсон цагт Ялж төгс нөгчсөн бээр Зөөлөн цогтод эрэгтүн хэмээн зарлигласан даруй Зөөлөн цогт бээр тэр дэвсгэртээ суусаар атал мутраа сунгаад бадарыг аваад өргөсөн болой. Тэндээс Ялж төгс нөгчсөн бээр нөхөд нүгүүдэд би урьд суралцахуй болсон цагт Зөөлөн цогт энэ миний багш болоод аврал одуулахуйд байгуулсан бөгөөд бодийн сэтгэлийг үүсгэхүйд оруулж тусыг хүргэсэн мөн тул би бээр үүнд идээний дээжийг эс өргөснөөр тэр мэт болов хэмээн зарлаг болсон мэт урьд бурханы багш болсны үүднээс Ялгуусны эцэг хэмээжээ.
Тэндээс ганц эцэг, ганц эцэг хэмээх тэргүүтний утга нь урьд эцэг нь гэтэлгэгч Зөөлөн эгшигт хийгээд хойд эцэг нь гэтэлгэгч Зонхавад үйлдэхийн ёс хийгээд бас ганц эцэг ганц эцэг хэмээн хоёр удаа өгүүлсэн нь шамдалын үг мөний тул хоёулыг Зөөлөн эгшигтэд үйлдэхийн ёс тэргүүтэн мэргэдийн таалал адилгүй байвч үүнд Ялгуусны хөвгүүн эгэл хутагт бүгдийн ганц эцэг янагуухи бодийн сэтгэл хийгээд ялгуусны хөвгүүн хутагт ямагтын ганц эцэг үнэмлэхүй бодийн сэтгэл бөгөөд ялгуусан хөвгүүд бээр анханд янагуухи бодид сэтгэл үүсгээд тэндээс үнэмлэхүй бодид сэтгэл үүсгэсэн бөгөөд ялгуусан нугууд ч өөрийн угийн гол тэр хоёр ямагтаас мэндэлсэн учир ганц эцэг бөгөөд гэтэлгэгч Зөөлөн эгшигт лүгээ ялгалгүй богд лам Лувсан дагби бал ашидын авралын орон гурван их эрдэнэ тийн гурвын мөн чанар болсон тэр ямагт цаг хэзээд ч хагацалгүй бүтээгчийн зүрхний лянхуад оршоод хэмжишгүй амгаланг өгөхийн рашааны тахил үүнийг таалан соёрх хэмээсэн нь “ганц эцэг ганц эцэг зөөлөн эгшигт, ашидын авралын орон их эрдэнэ, хагацалгүй зүрхний лянхуад оршигтун, хэмжишгүй рашааны тахилыг таалагтун” хэмээсний утга болой.
Өөрийн бие бурханы лагшин хэмээх тэргүүтний утга нь цайны тахил өргөгч шүтээний бодгаль өөрийн биеийг бурханы лагшинд санах бөгөөд тахилын чуулганы орон хэмжээлшгүй өөрт шингэснээр өөрөө бурхан бүгд хурсан мөн чанар ямагтад тодруулаад тахилыг өргөв хэмээн санаж сайн цайны амтанд язгуурын ялгал амтлаг, исгэлэн, гашуун, эхүүн, халуун, давслаг лугаа зургаад ялгах бөгөөд тэр нижгээд нижгээдэд амтлагийн амтлаг, исгэлэний исгэлэн тэргүүтэн зургаа зургаад хуваасны гучин зургаа, тэр нижгээд нижгээдэд ч доод дунд дээдийн ялгал гурав гуравд хувааснаар нэг зуун наймаар жишээд зуун амт тэргүүтэн лүгээ төгөлдөр сайн цайны ундаа рашааны мөн чанартай болсоныг төгс эдлэхийн цагт шуналаас хагацсан ч буюу өөрийн тусад төгс эдлэхийн ундаа өөрөө баясахын шунал тачаал лугаа хагацсан ч хүссэн бүгдэд хэмээх нь ч тоолохын тухайд эс барин бусдын хэрэг огоот төгсгөхийн тулд ямар мэт хүссэн хүссэнд төгс эдлэснээр эрхтний шүтээн бие тэргүүтэн дэлгэрээд цөвийн цагийн богино нас нэгэнд хамт төрсөн их амгаланг сэргээхийн уг дор болсон энэ аяа гайхамшигтай буюу маш тансаг сайхан бөгөөд энэ мэтийн анхааран авлага төдийгөөр ч хоёр чуулганыг амар хялбар гүйцээх болох тул төгс эдлэх ёс энэ мэтэд гарсан нь ч хэтэрхий болсон сайн хувь лугаа төгөлдөр мөн болой хэмээсэн нь “өөрийн бие бурханы лагшины мөн чанар, зуун амтат рашааны шуналаас хагацсан ч хүссэн бүгдэд эдлэснээр их амгалан аяа гайхамшигтай сайн хувьтай” хэмээсний утга болой.
Өөр бас ялгуусны ганц эцэг Зөөлөн эгшигт гэлэнгийн ёс барьсан Зонхава хэмээсэн бөгөөд ганц эцэг ганц эцэг Зөөлөн эгшигт ашдын авралын орон их эрдэнэ хагацалгүй зүрхний лянхуад оршоод хэмээх тэргүүтэнд Энсаа чихний дамжлагын увдисаар номлосон ёс өөр бусад нэг ч байна уу хэмээсэн мэт бөгөөд чихний дамжлагын шашны амин мод дээд ёнзон римбүчэ Ишжанцан-балсамбуу бээр чуулганы номд хайрласан эдүгээ цагийн мэргэний эрхэт Гүнтан ринбүчэ Гончог-дамби - донмэ бээр тэмдэглэн бичиж тавьсан “Гэтлэх мөрийн гэгээ” хэмээгдэх түүнд өөрийн өмнийн огторгуйд солонго гэрлийн гэр байшинд арслант ширээ лянхуа сарны дэвсгэрд Ялгуусан Зонхава хийгээд түүний гурван оронд гурван язгуурын итгэлийг тодруулан тавиад залбирал үйлдэх ёсыг дэлгэрүүлэн айлдсан бөгөөд доош рашаан буулган судлан үйлдэх ёсыг айлдсаны эцэст тэр ямагтаас солонго гэрлийн гэр хүрээ ч захаасаа зэргээр хураагдаж, арслант ширээ ч дээш хураагдаад Богд ламд шингэв. Богд лам ч өөрийн оройгоор доош буугаад зүрхний лянхуа найман дэлбээтийн голд оршсонд бишрээд идээ ундаа тэргүүтний цагт ч өөрөө бээр идэж байна хэмээх бус, Богд ламд өргөж байна хэмээн үйлдэх хэрэгтэй.
“Удирдагч ханьцашгүй эхлэлт” энэ нь язгуурын гурвын нийтийн бүтээлийн цайн тахил мөн болохоор түүний цагт хуврагийн газар тэргүүтэнд цайны аягыг хоолойны харалдаа барих хэрэгтэй учир шалтгаан ч тэр мөн хэмээн айлдсан болой. Тиймийн тулд Богд ламын мутрын тэмдэгт лянхуаны дээр очир бариултай илдээр тэмдэглэдэг учир лянхуа Жанрайсэг, очир Очирбани, илдээр Манзушрийг бэлгэдсэн мэт Богд лам язгуурын гурван бурхан лугаа мөн чанар нэгийн учир шалтгааныг сануулахын үүднээс тэр мэт мутрын тэмдэг тэргүүтнийг үйлдэх хэрэг үлэмж буйгаар барахгүй, цайн тахил энэ ямагтыг зохиогч нь Жанрайсэг бодитой мөн хийгээд энэ үест Жанрайсигийг хоолойд тодруулан тавих лугаа цайны аягыг ч түүний харалдаа барих тэргүүтэнд ч учир шалтгаан гэгээн мэдлийн увидсаас мэдэх хэрэг өөр бусад байх бололтой хэмээдэг.
Тэр мэт цай Түвдэд гарсан түүх хийгээд зохиогчийн уг ба цайны эрдмийг өгүүлэхийн зүйл нүгүүдэд үг нижгээд хоёрын дэс дарааг урвуулах төдийгөөс бус их дамжлагат Санжайжамцын тайлбар доторхчлон хийгээд тарни лугаа барилдсан зоригдлын зэрэг лүгээ үгийн зүйлийг нэмсэн үес, Гэндэнжамцын утгын тайлбарын тааллаар суурь болгоод Санжаажамцын тайлбарын үгэнд урвуулан байгуулж өчүүхэн нижгээд үйлдэх бөгөөд Хятадад гарсан түүх ба зорилгын зүйлсийн бичгийг шинээр эмхэтгэн итгэмжилснээр “Цайны тахил тайлбар чандманийн эрхи” хэмээгдэхийг төгсгөн үйлдэв. Үүнээ өгүүлрүүн.
Аяа би нь цөвүүн цагт төрсөн, яруу алдар дэлгэрсэн их лам бус бөгөөд, эд таваарын өглөгөөр олон нөхрийг эс хураасан тул, эрхэм зарлигийг зүгийн хязгаарт арвитгахын хувь бага.
Тэр мэт дор ч шалгаварын төрөлхтөнд ч, өгүүлэх үгээс бусад төрсөн сайн байх бусын тулд, оройг нэвчрүүлэн үүсгээд утгын оньс бүрдсэн, сайн номлол шинэ баярыг мэндлүүлэв.
Үүнд шамдсан буяны хувь нарийнаар, ачлал хүндэтгэлийн эх болсон амьтан өлсөх цангах зовлон даяарыг өнөд холдуулаад, ханьцашгүй дээд амгаланд цэнгэх болтугай хэмээсэн энэ нь Лхасын их ерөөлийн номын хэслэгт Алагшаа Дандар хэмээн дуудуулагч бээр Бээжин хэмээгдэх их хотын дээд мэргэд голтийн гарах орон Юнхэ-гүн хийдэд найруулав.
0 comments:
Post a Comment