Sunday, July 8, 2012

Чойрын номын эргэн тойронд

Чойр гэдэг нь түвд үг юм. Монголоор номын хүрээ, номын сургууль гэсэн үг юм. Энэхүү дэг сургуулийн ёс Энэтхэгээс үүсэж, Түвдэд боловсрогдон, улмаар Монголд дэлгэрчээ. Бурханы шашны ном сургаалыг тодорхой үгэн томъёонд оруулан харилцан мэтгэлцэж ойлголт авах арга юм. Орчин цагийн шинжлэх ухаанаар бол теором гаргалгаа, математик гаргалгаатай бүдүүлгээр жишиж болох юм. Энэтхэгт энэхүү сургалт арга Наландара хийдэд анх үүссэн бололтой байдаг. Нагаржуна, Аряандэв, Асанга, Басунбанту, Дигнака, Дхармакирти, Зандракирти гэх мэт эртний Энэтхэгийн бурханы шашны эрдэмтэн лам нар чухамхүү энэ мэтгэлцээний аргаар номын ухаарц ойлголтыг авдаг байсан бөгөөд бусдад ч энэ арга томъёолллын үүднээс зааж сургаж байжээ.  Хожим Викрамашила хэмээх их сургууль хийдэд Атиша- Дивамкара гэх мэт эрдэмтэн лам нар мөн энэ сургалтын аргыг хэрэгжүүлсэн. Түвдэд энэ дэг сургуулийг Сажа буюу Сакъяа хийдийн лам нар сайтар боловсруулан хэрэглэсэн байна. Тухайлбал Сажа бандид Гунгаажанцан энэхүү чойр мэтгэлцээний аргаар сайтар боловсорсон бөгөөд энэ талаар ном ч бичсэн ажээ. Хожим богд Зонхава гэгээнтэн болон түүний шавь нарын үндэслэсэн шарын шашины буюу Гэлүг урсгалын хийдүүд болох Брайбүн, Сэра, Гандан хийдүүдэд байгуулагдсан дацангууд нь энэ чойр сургалтын аргыг улмаар нарийвчилсан тогтолцоонд оруулжээ. Үүнд чойрын таван зарлиг боть гэж алдаршсан Энэтхэгийн мэргэдийн айлдсан таван зохиолыг задлан шинжилсэн таван таажод буюу шинжлэлийн ном бий болжээ. Чойрын таван боть гэдэг нь
1.    Шалгадагийн тийн тайлбар – Дхармакирти зохиожээ
2.    Илт онохуйн чимэг – Майдар бурхан айлджээ
3.    Төв үзэлд орохуй – Зандракирти зохиожээ
4.    Илт номын сан – Басубанту зохиожээ
5.    Номхотголын үндсэн судар – Гүнабарава зохиожээ
Монголын их хүрээнд Дашчойнпэл, Гунгаачойлин, Идгаачойнзэнлин хэмээх гурван дацан нь чойр цанидын сургалттай байсан бөгөөд одоо энэ уламжлалаараа сургалтаа явуулж байна. Хуучин Их хүрээний цанид чойрын номын мэргэдийн заримыг дурдваас Их Хүрээний хамба номун хан Агваанхайдүв, Их Хүрээний цорж  Агваанбалдан, Шижээ гавж Агваандондов, Сүнгийн аймгийн анги Шагдар, Хардал бээсийн Пунцаг аграмба гэх мэт болно.

    Цанид чойрын дацанд юу тухай судалдаг вэ?

Ер нь Бурхан багшийн айлдвар нь өнгө дүрсээс эхлээд бурханы гэгээн ухааныг хүртэлх зүйлийг бүрэн судалдаг гэж болно. Хүний зургаан эрхтэн, зургаан мэдрэхүй, тэдгээрийн зургаан вишайгаас эхлэж, арван хоёр шүтэн барилдлага, хутагтын дөрвөн үнэн гэх мэтээр нэгэн зуун найман ай савд багтаасан судлагдхууныг судалдаг юм. 


1 comments:

Unur said...

Чойр гэдэг чинь санскрит гаралтай юм биш үү.
Өрнөд рүү буюу Грек рүү гарахдаа теори буюу онол гэсэн утга авсан биш үү?

Post a Comment